νέος Ερμής ο Λόγιος τ. 11

Νέος Ερμής ο Λόγιος τ. 11 | Aφιέρωμα «Παιδεία και Εκκλησία στον τουρκοκρατούμενο Ελληνισμό»

• Bookmarks: 34 • Comments: 1


nle11_01

Κυκλοφορεί σε βιβλιοπωλεία και περίπτερα το νέο τεύχος του νέο Ερμή του Λόγιου (τ.11).

Παραθέτουμε το Εισαγωγικό Σημείωμα

Στο 11ο τεύχος του ν. Λόγιου Ερμή, ο Γκύντερ Άντερς, ο Ν.Δ. Τριανταφυλλόπουλος και ο Φώτης Σχοινάς διερευνούν την ανθρωπολογική μετάλλαξη που έχει επιφέρει η «νέα εποχή», προπαντός τη βαθύτατη ρήξη ανάμεσα στις παλιότερες και τη νέα γενιά. Ο Άντερς επικεντρώνεται στη στροφή προς την «κατανάλωση λόγου», που υποκαθιστά την παλιά «ανταλλαγή λόγου», μέσα από την τερατώδη επέκταση των ΜΜΕ και η οποία οδηγεί στο φτώχεμα της γλώσσας, αλλά και των ανθρώπινων βιωμάτων. Ο Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος αναφέρεται στην καθολική εκπτώχευση, τον «ακρωτηριασμό» της γλώσσας της νεότερης γενιάς στην Ελλάδα, ενώ ο Φώτης Σχοινάς στη μελέτη του, «Η πολιτισμική ασυνέχεια ανάμεσα στη νεώτερη και τις παλαιότερες γενιές», αναπτύσσει εκτενέστερα μια ανάλογη προβληματική. Το χάσμα των γενεών που ανέκαθεν υπήρχε, σήμερα έχει προσλάβει δραματικές διαστάσεις, έχοντας μετεξελιχθεί σε ψηφιακό χάσμα (digital divide), ιδιαίτερα στους σημερινούς εφήβους, δηλαδή τα παιδιά που γεννήθηκαν από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και μετά, και έχουν ανατραφεί μέσα στη λεγόμενη κουλτούρα του διαδικτύου, που αποξενώνει από το βιβλίο οποιουδήποτε είδους.
Ο ιστορικός Απόστολος Διαμαντής στο άρθρο του, «Έλληνες στην εποχή της λατινοκρατίας, Οι Έμποροι των Εθνών του Α. Παπαδιαμάντη ως ιστορική πηγή», αποπειράται να ερμηνεύσει συνοπτικά την ιδιαίτερη ιστορική ματιά του Παπαδιαμάντη για τις σχέσεις Ελλάδας και λατινικού κόσμου κατά τη μεσαιωνική περίοδο, με άξονα το εμπόριο και την κίνηση του χρήματος, δεδομένου ότι εκτός από κορυφαίος λογοτέχνης υπήρξε και ένας μεγάλος «ιστορητής».
Αν ο Ζαν Κλωντ Μισεά περιγράφει τον μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής αριστεράς σε αναγκαίο συμπλήρωμα της φιλελεύθερης δεξιάς, ο Μισέλ Ονφρέ, στο πρόσφατο βιβλίο του, Το πάθος της κακίας: Σχετικά με έναν υποτιθέμενο θεϊκό μαρκήσιο, ένα μεγάλο μέρος του οποίου προδημοσιεύεται στον ν. Λ.Ε., προεκτείνει αυτή την κριτική στο πεδίο των ιδεών, με επίκεντρο τον μαρκήσιο ντε Σαντ και τη λατρεία του υπερρεαλισμού και της «εξηνταοκτάρικης» αριστεράς, γι’ αυτόν και τις ιδέες του. Ο Ονφρέ, μέσω της αποδόμησης του ντε Σαντ, προβαίνει σε μια αποδόμηση της ιδεολογίας και των πρακτικών της διανόησης του 20ού αιώνα, που κατασκεύασε τον μύθο του «θεϊκού μαρκησίου». Η διαλεκτικά αναγκαία αρνητικότητα του Μάη και η πάλη ενάντια στις ακρότητες του παρελθόντος δεν συνοδεύτηκε από κάποια πραγματική ελευθεριακή θετικότητα! «Μια ελεύθερη και δωρεάν χρήση της σεξουαλικότητας κατέληξε σε μια μηδενιστική χρήση της σάρκας – τα πάντα και οτιδήποτε. Ένας απίστευτος αριθμός διανοουμένων υπέγραψε,για παράδειγμα, μια έκκληση για τη νομιμοποίηση της παιδεραστίας, θεωρώντας ότι το τέλος μιας ενοχοποιημένης σεξουαλικότητας νομιμοποιούσε μια σεξουαλικότητα χωρίς ηθική».
Ο Βασίλης Στοϊλόπουλος σε μια εκτενή μελέτη εξετάζει τη «Ρωσοφοβία και ρωσοφιλία στη Γερμανία», δηλαδή «το γερμανικό “Russland-Komplex”, από το Τευτονικό Τάγμα μέχρι τη Μέρκελ». Στην παρούσα φάση, της κλιμάκωσης της κρίσης μεταξύ Δύσης και Ρωσίας, η Γερμανία αποτελεί καταλυτικό παράγοντα, καθώς είναι η «Κεντρική Δύναμη», που σε μεγάλο βαθμό καθορίζει τις τύχες της Ευρώπης. «Το αν και σε ποιο βαθμό οι λαοί της Γηραιάς Ηπείρου θα βιώσουν και πάλι έναν Ψυχρό Πόλεμο δεν εξαρτάται μόνο από παραμέτρους που άπτονται της οικονομίας, των συμμαχιών, της διεθνούς διπλωματίας, κ.λπ., αλλά και από ένα ιδιάζον φαινόμενο, το γερμανικό “Russland-Komplex”: ένα σύμπλεγμα ρωσοφοβίας και ρωσοφιλίας, που εδώ και μερικούς αιώνες εμφανίζεται στη γερμανική κοινωνία».
Ο καθηγητής Οικονομικών του Χάρβαρντ Ράουι Άμπντελαλ (Rawi Abdelal), στη ρηξικέλευθη μελέτη του «Η συναίνεση των Παρισίων, Η Γαλλία και οι κανόνες του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού συστήματος», καταδεικνύει πως, σε αντίθεση με την ευρέως διαδομένη αντίληψη πως οι ΗΠΑ έχουν θέσει τους κανόνες που ρυθμίζουν τον παγκοσμιοποιημένο χρηματοπιστωτικό κόσμο μας, ήταν οι Γάλλοι και μάλιστα οι σοσιαλιστές, από τον Μιτεράν και τον Ντελόρ μέχρι τον Καμντεσύ και τον Στρως-Καν, που προώθησαν την παγκοσμιοποίηση, στην προσπάθειά τους να την ελέγξουν! «…η Γαλλία πράγματι σφράγισε την παγκοσμιοποίηση, μπαίνοντας επικεφαλής στη διαμόρφωση και τη σύνταξη των κανόνων της… Ο τύπος της παγκοσμιοποίησης που φοβούνται οι Γάλλοι –ανεξέλεγκτη, αποσπασματική, χωρίς κανόνες– είναι ακριβώς εκείνη που προτιμούν οι Ηνωμένες Πολιτείες… Εξαιτίας της συντριπτικής κυριαρχίας των Ηνωμένων Πολιτειών στις χρηματοπιστωτικές αγορές δεν έβλεπαν κάποιο λόγο να θεσπίσουν κανόνες που θα μπορούσαν μια μέρα να έρθουν σε αντίθεση με τα συμφέροντά τους… Η αμερικανική προσέγγιση της ad hoc παγκοσμιοποίησης είναι αντίθετη με τη γαλλική προσέγγιση της «διαχείρισης της παγκοσμιοποίησης», που ταιριάζει σε μια μέση δύναμη με παγκόσμιες φιλοδοξίες.

* * *

Το αφιέρωμα του τεύχους έχει ως θέμα του την «Παιδεία και Εκκλησία στον τουρκοκρατούμενο Ελληνισμό» και περιλαμβάνει έξι αυτόνομες μελέτες:
Ο ιστορικός, ερευνητής του ΕΙΕ, Αντώνης Πάρδος, παρουσιάζει στο πρωτότυπο και μεταφράζει στη σύγχρονη ελληνική, την περιβόητη Ωδή στον Πλάτωνα του Μάρκου Μουσούρου του Κρητός. Τον Σεπτέμβριο του 1513, σε πρώτη έκδοση, κυκλοφόρησαν τα Άπαντα του Πλάτωνος στη Βενετία, μια κορυφαία στιγμή της Αναγέννησης, που άνοιγε τον δρόμο για τη διδασκαλία του πλατωνισμού από το πρωτότυπο. Την έκδοση αυτή των χιλίων σχεδόν σελίδων επιμελήθηκε ο Ρεθυμιώτης Μάρκος Μουσούρος, η μεγαλύτερη φιλολογική ιδιοφυΐα του νεότερου Ελληνισμού, σύμφωνα με τον Μ. Ι. Μανούσακα. Η έκδοση των πλατωνικών έργων αφιερώθηκε στον νέο πάπα Ιωάννη των Μεδίκων, που ανέβηκε στον παπικό θρόνο με το όνομα Λέων Ι΄, στον οποίο αφιερώνεται και η Ωδή του Μουσούρου. Η ενθρόνισή του ωθεί τον ποιητή να καλέσει την ψυχή του Πλάτωνα στη γη, για να δει πως πλησιάζει ο καιρός της δικαίωσης, να προσφέρει το έργο του στον Λέοντα Ι΄ και να του ζητήσει: 1) Κατάπαυση του πολέμου, 2) Οργάνωση σταυροφορίας εναντίον των Οθωμανών και απελευθέρωση των Ελλήνων, 3) Ίδρυση νέας πλατωνικής Ακαδημίας στη Ρώμη.
Ο Γιώργος Καραμπελιάς, στη μελέτη του, «Η παράδοση του λαϊκού φωτισμού και ο Κοσμάς Αιτωλός», επιχειρεί έναν συνθετικό φωτισμό της φυσιογνωμίας του Πατροκοσμά, υπογραμμίζοντας πως «τελείωσε τη ζωή του ως άγιος και μάρτυρας, ως η εμ­βλη­μα­τι­κότε­ρη μορ­φή του λα­ϊ­κού δι­α­φω­τι­σμού». Παρότι δεν διακρίθηκε για την εκ­παι­δευ­τι­κή του δρά­ση σε κά­ποι­ο α­πό τα σχο­λειά ή τις «Α­κα­δη­μί­ες» του Γέ­νους, ω­στό­σο κα­νένας άλ­λος δεν δη­μι­ούρ­γη­σε τό­σα σχο­λειά, ού­τε έ­παι­ξε α­νά­λο­γο παι­δευ­τι­κό ρό­λο. «Αν ο Α­δα­μάν­τιος Κο­ρα­ής, α­πό την πό­λη των φώ­των, το Πα­ρί­σι, πά­σχι­ζε για τη “με­τα­κέ­νω­ση” της υ­ψη­λής παι­δεί­ας και της φι­λο­σο­φί­ας στην πα­λιά της πα­τρί­δα, ο Κο­σμάς α­γω­νι­ζό­ταν για την α­να­γέν­νη­ση της παι­δεί­ας στο πιο στοι­χει­ώ­δες πε­δί­ο, τον εγ­γραμ­μα­τι­σμό των α­ναλ­φα­βή­των, τον “ε­ξελ­λη­νι­σμό” εγ­κα­ταλε­λει­μμέ­νων πλη­θυ­σμών, την α­πο­τρο­πή των ε­ξισ­λα­μι­σμών». Γι’ αυτό και κα­νέ­νας δεν θα τι­μη­θεί ό­πως αυ­τός α­πό τη λα­ϊ­κή πα­ρά­δο­ση. Και, ως μάρ­τυ­ρας του λα­ϊ­κού φω­τι­σμού, θα γνω­ρί­σει εν τέ­λει την τύ­χη και τον θά­να­το των νε­ο­μαρ­τύ­ρων.
Ο Γεώργιος Κεκαυμένος, ο συγγραφέας του Κρυφού Σχολειού, στο δοκίμιο, «Ο Γεννάδιος Σχολάριος και το Ελληνικό Έθνος», καταδεικνύει την ανακρίβεια της ευρύτατα διαδεδομένης αντίληψης περί ενός «ανθέλληνα» Γενναδίου· παρουσιάζει, αντίθετα, μια πληθώρα παραπομπών και αποσπασμάτων που αποδεικνύουν αδιάψευστα την ελληνική του συνείδηση και καταλήγει: «Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές πως ο Σχολάριος αντιλαμβανόταν και προσδιόριζε την έννοια του έθνους όπως τη συνέλαβε και την καθόρισε η εποχή της νεωτερικότητας». Επί πλέον, σύμφωνα με τον συγγραφέα, ο Σχολάριος «δεν εκφράζει την προσωπική του άποψη, αλλά χαράσσει την ιδεολογική και πολιτική “πλατφόρμα” ενός ολόκληρου θεσμού, της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας. Η διάσωση του Ελληνισμού και της ελληνικής εθνικής συνείδησης των ραγιάδων αποτέλεσε ένα από τα βασικά γνωρίσματα της πολιτικής του Σχολάριου ως πατριάρχη, πολιτική που ακολούθησαν πιστά οι διάδοχοί του στον οικουμενικό θρόνο».
Ο Μάριος Κ. Μαμανέας, στη μελέτη του, «Αρχαιοκαπηλίες και Αρχαιοκαταστροφές στην τουρκοκρατουμένη Ελλάδα», καταδεικνύει την έκταση της λεηλασίας και των καταστροφών της αρχαίας κληρονομίας που προκάλεσαν οι διάφοροι «περιηγητές», «ταξιδιώτες», «επισκέπτες», «ή όπως αλλιώς χαρακτηρίστηκαν οι κάθε λογής αρχαιολάγνοι διερχόμενοι». Μπορεί να άφησαν πίσω τους χρονικά και απομνημονεύματα που παρέχουν πολύτιμες ιστορικές πληροφορίες για την κατάσταση του υπόδουλου Γένους, αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν απαλλάσσει τόσο τους ιδίους, όσο και τους αποστολείς τους, για την απερίγραπτη φθορά που προξένησαν στην Ελλάδα ως πολιτισμικό μέγεθος. Ο βάρβαρος αυτός ιμπεριαλισμός αποκάλυψε το πραγματικό πρόσωπο της Ευρώπης, χωρίς κανένα ψιμύθιο, ενώ ακόμα παραμένουν επίκαιρα, αλλά αδικαίωτα, τα λόγια του Αθανασίου Ψαλλίδα, προς τον φίλο του λόρδου Βύρωνα, Χομπχάουζ, το 1815 στα Ιωάννινα: «Εσείς μας παίρνετε τα έργα των προγόνων μας. Φυλάξτε τα καλά. Κάποια μέρα θα έρθουμε να σας τα ξαναζητήσουμε».
Ο Aθανάσιος Καλαμάτας διερευνά τη σχέση ανάμεσα σε «Νεοελληνικό Διαφωτισμό και Ορθόδοξη Εκκλησία», μέσα από την «ταύτιση και απόκλιση δύο αντιτιθέμενων κόσμων», που εκπροσωπούνται από τον Βενιαμίν Λέσβιο και τον Αθανάσιο Πάριο. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, «στον πνευματικό ιστό της σκέψης του Βενιαμίν Λεσβίου, γίνεται φανερό ότι βασική πρόθεσή του υπήρξε η εθνοδιαφωτιστική και παιδαγωγική συνεισφορά του στο Γένος. Παρά τις όποιες αμφισβητήσεις του έργου του σε φιλοσοφικά και επιστημονικά ζητήματα και παρά τις ιδεολογικές του αντιπαλότητες με παραδοσιακούς λογίους, όπως ο Αθανάσιος Πάριος, «μέσω του φιλοσοφικού και του επιστημονικού στοχασμού του κατάφερε να εισαγάγει άγνωστες πτυχές ενός πολιτισμού (δυτικού), που κατά βάση ναι μεν υπήρξε εν μέρει ξένος προς την ιδιοπροσωπία της καθ’ ημάς Ανατολής, είχε όμως μερικά στοιχεία που γονιμοποίησαν τον πνευματικό μας βίο».
Η δρ. Φιλολογίας, Έλενα Χατζόγλου, μελετώντας τα «Χαρακτηριστικὰ τοῦ θρησκευτικοῦ ἀνθρωπισμοῦ στὸν τουρκοκρατούμενο ἑλλαδικὸ χῶρο (16ος – μέσα 18ου αἰ.)», διαπιστώνει πως ο θρησκευτικός ανθρωπισμός, που θεμελιώνεται από τους Έλληνες λογίους της τουρκοκρατίας δεν απορρίπτει τη γνώση, την πρόοδο σε όλους τους τομείς, ακόμα και την οικοδόμηση της επίγειας ευτυχίας ενώ δεν αρνείται την κλασική παιδεία και την κληρονομιά των Πατέρων του Βυζαντίου. Διαφέρει ωστόσο από τον ανθρωπισμό των επόμενων αιώνων, κατεξοχήν της Δύσης, ο οποίος προάγει την αυτονόμηση του ανθρώπινου εγώ και θέτει τον Θεό στο περιθώριο της ιστορίας. Εν τέλει, στον τουρκοκρατούμενο ελλαδικό χώρο «… ὁ θρησκευτικὸς ἀνθρωπισμὸς πρεσβεύει τὴν ὀργάνωση τῆς κοινωνίας καὶ τῆς ζωῆς ἐν γένει, σὲ συνάφεια μὲ τὴν παιδεία κατὰ Χριστόν.»

* * *

Ο πολιτικός επιστήμονας Άγγελος Γουνόπουλος, στη μελέτη του «Η Θεολογία της Απελευθέρωσης στην ενσαρκωμένη Λατινική Αμερική», εξετάζει ένα κίνημα που εμφανίστηκε στη Λατινική Αμερική τη δεκαετία του ’60, τόσο ως ένα ιδιαίτερο θεολογικό ρεύμα στα πλαίσια κυρίως της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, όσο και ως ένα κοινωνικό και πολιτικό κίνημα. Η Θεολογία της Απελευθέρωσης θα παραμείνει ενεργή όλα αυτά τα χρόνια και σήμερα, αν και έχει χάσει την αρχική της δυναμική, εντούτοις παραμένει παρούσα στις ιστορικές εξελίξεις, στρατευμένη στην υπόθεση των φτωχών για την απελευθέρωσή τους, μέσα από μια αγωνιστική πορεία πενήντα περίπου χρόνων. Η Θεολογία της Απελευθέρωσης συνιστά μια ειδικά λατινοαμερικανική θεολογία και εντάσσεται σε μια αγωνιστική παράδοση του κλήρου και του πιστού λαού, ως ένα στοιχείο «Μακράς Ιστορικής Διάρκειας» σε μια παράδοση 500 χρόνων αγώνα, μέρος μιας αντιστασιακής διαχρονικής εμπειρίας.
Ως προς τις βιβλιοπαρουσιάσεις, η ομότιμη καθηγήτρια του Παντείου, Ιωάννα Τσιβάκου, παρουσιάζει το βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά, Μια υπονομευμένη άνοιξη: Στις ρίζες της οικονομικής εξάρτησης, Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα, 2013 η διδάκτορας Ελένη Προκοπίου το βιβλίο του Immanuel Kant (Ιμμάνουελ Καντ) Μεταφυσική των Ηθών, σε μετάφραση Κώστα Ανδρουλιδάκη, Σμίλη, Αθήνα 2013, σ. 421· τέλος ο Δημήτρης Μπαλτάς προτείνει τα βιβλία του M. Jimenez (Μ. Χιμένεθ), Τί εἶναι ἡ αἰσθητική, σε μετάφραση Μ. Καρρά, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 2014, σ. 310 και του Πώλ Βέν, Ὅταν ὁ κόσμος μας ἔγινε χριστιανικός (312-394 μ.Χ.), σε μετάφραση Γ. Καράμπελα, Εστία, Αθήνα 2012, σ. 201.

* * *

Το δεύτερο μέρος του αφιερώματος στον Παναγιώτη Κονδύλη, με κείμενα των Θ. Ζιάκα, Γ. Ιωαννίδη, Γ. Καραμπελιά, Γ. Μερτίκα κ.ά. θα παρουσιαστεί στο επόμενο τεύχος του περιοδικού.

Η Σύνταξη του ν. Λόγιου Ερμή

34 recommended
comments icon1 comment
1 notes
589 views
bookmark icon

One thought on “Νέος Ερμής ο Λόγιος τ. 11 | Aφιέρωμα «Παιδεία και Εκκλησία στον τουρκοκρατούμενο Ελληνισμό»

    Write a comment...

    Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *